Millennia lang was malaria voor miljarden mensen een wrede, onontkoombare realiteit. Tegenwoordig is dat aan het veranderen. Hoewel de ziekte jaarlijks nog steeds bijna 600.000 levens eist – vooral jonge kinderen in het ten zuiden van de Sahara gelegen deel van Afrika – toont de mondiale vooruitgang sinds 2000 aan dat uitroeiing niet langer een verre droom is, maar een haalbaar doel. De recente stagnatie in de malariabestrijding onderstreept echter een cruciale uitdaging: wetenschappelijke doorbraken alleen zijn onvoldoende zonder duurzame financiering en politieke inzet.
De geschiedenis van de vooruitgang
Tussen 2000 en 2023 hebben malariapreventie- en behandelingsprogramma’s naar schatting 2,2 miljard gevallen en 12,7 miljoen sterfgevallen voorkomen. Landen als China, Sri Lanka en Paraguay zijn officieel gecertificeerd als malariavrij, terwijl andere landen melden dat het aantal infecties dramatisch is afgenomen. Een kind dat vandaag in Afrika wordt geboren, loopt een aanzienlijk lager risico om aan malaria te sterven dan een kind dat nog maar twintig jaar geleden werd geboren. Deze verschuiving is een direct gevolg van gerichte internationale inspanningen: met insecticiden behandelde muskietennetten, op artemisinine gebaseerde combinatietherapieën (ACT’s) en verbeterde diagnostische hulpmiddelen.
Recente tegenslagen
Ondanks deze successen is de vooruitgang sinds medio 2010 tot stilstand gekomen. Muggen ontwikkelen resistentie tegen gewone insecticiden, en de malariaparasiet zelf vertoont toenemende resistentie tegen gevestigde medicijnen, vooral in Oost-Afrika. Klimaatverandering maakt de zaken nog ingewikkelder door de transmissieseizoenen te verlengen en de muggenhabitats uit te breiden. De COVID-19-pandemie verstoorde ook kritische preventiecampagnes, wat leidde tot een opleving van het aantal gevallen.
In 2023 waren er 263 miljoen gevallen van malaria en 597.000 sterfgevallen – een lichte stijging ten opzichte van het jaar daarvoor, wat wijst op een gevaarlijk plateau. Deze stagnatie is geen wetenschappelijke mislukking, maar een logistieke en financiële mislukking.
Nieuwe wapens in de strijd
Gelukkig is de strijd nog lang niet voorbij. Recente doorbraken bieden hernieuwde hoop:
- GanLum: Een nieuwe behandeling die ganaplacide en lumefantrine combineert, laat een genezingspercentage van 97,4% zien, zelfs tegen gedeeltelijk resistente stammen. Novartis is van plan het op non-profitbasis beschikbaar te stellen in endemische landen.
- Malariavaccins: Twee vaccins, RTS,S/AS01 en R21/Matrix-M, hebben veelbelovende resultaten laten zien in pilotprogramma’s. R21, ontwikkeld door de Universiteit van Oxford en het Serum Institute of India, is bijzonder schaalbaar en betaalbaar, met plannen om jaarlijks 100 miljoen doses te produceren.
Meer dan twintig Afrikaanse landen integreren deze vaccins al in routinematige immunisatieschema’s, waardoor de komende jaren mogelijk meer dan 100.000 jonge levens kunnen worden gered. Deze vooruitgang toont aan dat er effectieve hulpmiddelen bestaan om de eliminatie van malaria te versnellen.
Het politieke en financiële knelpunt
Het voornaamste obstakel voor verdere vooruitgang is niet wetenschappelijk, maar politiek en financieel. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schat dat de mondiale financiering van malaria enkele miljarden dollars achterblijft bij wat nodig is om de internationale doelstellingen te halen. Afnemende of stagnerende financiering van rijke landen – inclusief eerdere pogingen om te bezuinigen op Amerikaanse hulpprogramma’s zoals het Malaria Initiative van de president – heeft directe gevolgen voor interventies ter plaatse.
Als de financiering tekortschiet, worden er minder klamboes uitgedeeld, raken de tests en medicijnen in de eerstelijnsklinieken op en wordt de uitrol van vaccins uitgesteld. Onderzoekers schatten dat onderfinanciering zou kunnen leiden tot miljoenen extra gevallen en tien- of honderdduizenden vermijdbare sterfgevallen in 2030. In wezen is de heropleving van malaria in sommige regio’s een direct gevolg van begrotingstekorten.
Malaria is nu beter oplosbaar dan ooit. De resterende barrières zijn van politieke en financiële aard. Of de ziekte elk jaar honderdduizenden levens blijft eisen, of haar achteruitgang hervat, is een kwestie van keuze.
